Stopy procentowe mają ogromny wpływ na to, ile zapłacisz za kredyt i ile zarobisz na lokacie czy koncie oszczędnościowym. Decyzje o ich wysokości podejmuje Rada Polityki Pieniężnej przy Narodowym Banku Polskim, ale skutki takich decyzji odczuwa każdy, kto ma jakikolwiek produkt bankowy. Warto więc poświęcić chwilę, aby zrozumieć, czym są stopy procentowe, skąd się biorą i jak wpływają na Twoje codzienne finanse.
Co to właściwie jest stopa procentowa?
Stopa procentowa to wskaźnik, który pokazuje, jak zmienia się wartość pieniędzy w czasie w zamian za możliwość korzystania z kapitału. Jeśli bierzesz kredyt, stopa procentowa mówi, ile zapłacisz bankowi za to, że pożyczył Ci pieniądze. Jeśli trzymasz oszczędności na lokacie lub koncie oszczędnościowym, stopa procentowa mówi, ile bank zapłaci Tobie za to, że może obracać Twoimi środkami.
Można to sobie wyobrazić tak, że pieniądz ma swoją „cenę”, a tą ceną jest właśnie stopa procentowa. Im wyższa jest ta stopa, tym droższe są kredyty i tym więcej można zarobić na lokacie. Im niższa, tym tańsze stają się pożyczki, ale jednocześnie zyski z oszczędności maleją.
Kto podejmuje decyzje o wysokości stóp procentowych?
W Polsce za poziom podstawowych stóp procentowych odpowiada Narodowy Bank Polski, a dokładnie Rada Polityki Pieniężnej (RPP). To grupa osób, która regularnie analizuje sytuację gospodarczą w kraju i na świecie. Na podstawie tych analiz podejmuje decyzję, czy stopy procentowe powinny zostać podniesione, obniżone, czy pozostawione bez zmian.
Rada bierze pod uwagę wiele różnych danych, zanim podejmie decyzję. Sprawdza, jak szybko rosną ceny w sklepach, czyli jaka jest inflacja, oraz jak wygląda wzrost gospodarczy mierzony na przykład produkcją, inwestycjami i zatrudnieniem. Ważne są też prognozy ekonomistów, dane o kursie walut oraz nastroje na rynkach finansowych.
Celem RPP jest utrzymanie stabilności cen przy jednoczesnym wspieraniu rozwoju gospodarki. Oznacza to, że stopy procentowe nie mogą być ani zbyt wysokie, ani zbyt niskie przez długi czas. W praktyce oznacza to ciągłe szukanie równowagi między potrzebami kredytobiorców, oszczędzających oraz całej gospodarki.
Dlaczego stopy procentowe rosną lub spadają?
Stopy procentowe zwykle rosną wtedy, gdy inflacja jest wysoka, a ceny różnych produktów i usług zaczynają szybko iść w górę. Podnosząc stopy, bank centralny sprawia, że kredyty stają się droższe, więc ludzie i firmy pożyczają mniej pieniędzy. Mniejszy popyt na kredyt i towary może spowolnić wzrost cen, co pomaga opanować inflację.
Kiedy natomiast gospodarka zwalnia, sprzedaż spada, a firmy i klienci ostrożniej wydają pieniądze, RPP często obniża stopy procentowe. Dzięki temu kredyty stają się tańsze, a dostęp do finansowania jest łatwiejszy. Firmy mogą wtedy chętniej inwestować, a gospodarstwa domowe częściej decydują się na większe zakupy, np. mieszkanie lub samochód.
Zmiany stóp procentowych nie są więc przypadkowe, ale wynikają z prób dostosowania polityki pieniężnej do aktualnej sytuacji. Czasem reakcja musi być szybka, jeśli inflacja gwałtownie przyspiesza albo gospodarka zaczyna mieć problemy. W innych okresach RPP utrzymuje stopy bez zmian, jeśli uważa, że obecny poziom jest odpowiedni.
Jakie są główne stopy procentowe w Polsce?
Narodowy Bank Polski ustala kilka rodzajów stóp procentowych, z których każda pełni trochę inną funkcję. Dla zwykłego klienta najważniejsza jest stopa referencyjna, ale pozostałe też mają znaczenie, choć bardziej pośrednie. Warto je znać przynajmniej z nazwy, aby lepiej rozumieć komunikaty NBP.
Najważniejsze stopy to:
-
Stopa referencyjna – wpływa na wysokość stawek takich jak WIBOR czy WIRON, czyli wskaźników, od których zależy oprocentowanie wielu kredytów i depozytów.
-
Stopa lombardowa – określa koszt pożyczek, które banki komercyjne zaciągają w NBP pod zastaw papierów wartościowych.
-
Stopa depozytowa – wskazuje, ile NBP płaci bankom za środki trzymane przez nie na depozytach w banku centralnym.
-
Stopa redyskontowa weksli oraz dyskontowa – dotyczą operacji z wekslami, czyli określonymi dokumentami potwierdzającymi zobowiązania pieniężne między podmiotami.
Dla kredytobiorcy najważniejsze jest to, że stopa referencyjna ma bezpośredni wpływ na oprocentowanie kredytów ze zmienną stopą. Gdy stopa referencyjna rośnie, najczęściej po pewnym czasie rosną także raty takich kredytów. Gdy spada, raty mogą się obniżyć, choć nie dzieje się to natychmiast, tylko zgodnie z harmonogramem zapisanym w umowie.
Co oznaczają wskaźniki WIBOR, WIRON czy EURIBOR?
Banki, ustalając oprocentowanie kredytów ze zmienną stopą, często opierają się na stawkach rynkowych. Takie stawki odzwierciedlają, po jakich cenach banki pożyczają sobie nawzajem pieniądze lub przyjmują depozyty. Dzięki temu oprocentowanie kredytów może dostosowywać się do sytuacji na rynku.
Najczęściej spotykane wskaźniki to:
-
WIBOR(R) – pokazuje, po jakiej stopie jeden polski bank udzieliłby kredytu innemu bankowi w Polsce na określony czas. Bardzo często stanowi podstawę oprocentowania kredytów hipotecznych o zmiennej stopie.
-
WIRON – opiera się na rzeczywistych transakcjach depozytowych jednodniowych i jest coraz powszechniej stosowany jako nowy wskaźnik referencyjny.
-
EURIBOR – dotyczy transakcji między bankami w strefie euro i jest używany, gdy kredyt lub depozyt związany jest z walutą euro.
Każdy wskaźnik może być liczony dla różnych okresów, np. 1 miesiąca, 3 miesięcy czy 6 miesięcy. W umowie kredytowej zwykle znajdziesz oznaczenie typu WIBOR 3M albo WIRON 1M, które mówi, co ile czasu bank będzie aktualizował oprocentowanie kredytu.
Jak stopy procentowe wpływają na kredyty?
Jeśli masz kredyt ze zmiennym oprocentowaniem, wysokość Twojej raty zależy od poziomu stóp procentowych i wskaźników rynkowych. W takiej sytuacji oprocentowanie składa się zazwyczaj z dwóch elementów: marży banku oraz stawki referencyjnej, np. WIBOR albo WIRON. Marża pozostaje stała, ale zmienia się stawka rynkowa, co powoduje zmianę raty.
Gdy stopy procentowe rosną, stawki WIBOR lub WIRON również idą w górę. W efekcie oprocentowanie kredytu zwiększa się, a raty mogą stać się wyższe przy kolejnej aktualizacji oprocentowania. Przy wskaźniku 3M aktualizacja najczęściej następuje co trzy miesiące, a przy 1M co miesiąc.
Jeśli stopy procentowe spadają, działa to odwrotnie. Oprocentowanie bazowe maleje i przy kolejnej aktualizacji raty mogą zmniejszyć się. Warto pamiętać, że efekt zmian stóp nie pojawia się od razu po decyzji RPP. Zwykle trzeba zaczekać do najbliższej daty aktualizacji przewidzianej w umowie kredytowej.
Jak stopy procentowe wpływają na lokaty i konta oszczędnościowe?
Dla osób, które wolą odkładać pieniądze niż się zadłużać, kluczowe jest oprocentowanie depozytów. Banki ustalają je, biorąc pod uwagę zarówno podstawowe stopy NBP, jak i sytuację konkurencyjną na rynku. Gdy stopy są wysokie, bankom opłaca się bardziej płacić klientom wyższe odsetki, gdy potrzebują przyciągnąć depozyty.
Kiedy stopy procentowe rosną, z czasem można zobaczyć lepsze oferty lokat i kont oszczędnościowych. Nie dzieje się to zawsze z dnia na dzień, bo banki aktualizują tabele oprocentowania według własnych harmonogramów, często wprowadzając nowe edycje promocji. Osoby, które trzymają pieniądze na lokatach, mogą wtedy liczyć na wyższe odsetki.
W sytuacji odwrotnej, gdy stopy procentowe spadają, oprocentowanie depozytów zwykle stopniowo maleje. Nowe lokaty mogą być zakładane na mniej atrakcyjnych warunkach, a oprocentowanie istniejących rachunków oszczędnościowych często jest obniżane po pewnym czasie. Oznacza to, że trzymanie środków w banku daje wtedy mniejszy zysk.
Jak stopy procentowe wpływają na całą gospodarkę?
Stopy procentowe są jednym z najważniejszych narzędzi, jakimi dysponuje bank centralny, aby wpływać na gospodarkę. Zmieniając ich poziom, NBP może zachęcać ludzi i firmy do większej aktywności kredytowej albo, przeciwnie, zniechęcać do zaciągania nowych zobowiązań, gdy inflacja rośnie zbyt szybko. W ten sposób stopy wpływają też na poziom inwestycji, konsumpcję oraz ogólną koniunkturę.
Kiedy stopy są niskie, kredyty są tańsze, więc łatwiej zdecydować się na zakup mieszkania, samochodu czy rozbudowę firmy. Pieniądz krąży szybciej, przedsiębiorstwa inwestują, a konsumenci kupują więcej. Z drugiej strony oszczędności w banku zarabiają mniej, więc część osób może szukać innych form lokowania środków.
Przy wyższych stopach procentowych kredyty stają się droższe i część planów jest odkładana na później. Firmy mogą rezygnować z części inwestycji, a klienci rzadziej decydują się na duże zakupy na raty. Za to depozyty w bankach i obligacje skarbowe często dają w takich warunkach wyższe odsetki, co może zachęcać do oszczędzania zamiast wydawania.
Co powinien zapamiętać początkujący?
Jeżeli dopiero zaczynasz interesować się finansami, warto zapamiętać kilka prostych zasad. Stopa procentowa to cena pieniędzy i zawsze wpływa zarówno na kredyty, jak i oszczędności. Decyzje RPP o zmianach stóp nie działają od razu, lecz z opóźnieniem, które zależy od zapisów w umowach z bankiem.
W praktyce podwyżki stóp procentowych są zwykle korzystne dla osób, które mają duże oszczędności i trzymają je w banku. Jednocześnie są niekorzystne dla osób z kredytami o zmiennym oprocentowaniu, bo ich raty mogą rosnąć. Obniżki natomiast przynoszą ulgę kredytobiorcom, ale ograniczają zyski z lokat.
Znając te zależności, łatwiej zrozumieć, dlaczego informacje o stopach procentowych tak często pojawiają się w wiadomościach. Nie są to suche dane tylko dla ekonomistów, ale coś, co realnie wpływa na portfele zwykłych ludzi. Im lepiej rozumiesz ten mechanizm, tym łatwiej podejmować świadome decyzje o kredytach i oszczędzaniu.
